Description

Niniejsza praca stanowi kontynuację studiów nad prowadzoną po powstaniu styczniowym polityką depolonizacji Kraju Południowo-Zachodniego, zapoczątkowanych w publikacji wydanej w 2018 r. w ramach serii wydawniczej „Depolonizacja Ziem Zabranych (1864–1914). Koncepcje – mechanizmy decyzyjne – realizacja”, a poświęconej temu procesowi w latach 1864–1868. Tom 4 obejmuje okres od początku 1869 do 1880 r. Był to czas urzędowania na stanowisku generała-gubernatora kijowskiego dwóch kolejnych osób. W latach 1869–1877 (formalnie do 1878 r.) zajmował je Aleksandr Dondukow-Korsakow, a w latach 1877–1881 (do września 1878 r. tymczasowo, jako pełniący obowiązki) – Michaił Czertkow. Chociaż Czertkow zdymisjonowany został już w 1881 r., to stało się to na tyle wcześnie (w połowie stycznia), że nie miał on wpływu na działalność rosyjskiej administracji Kraju Południowo-Zachodniego w tym przełomowym roku. Dwunastoletni okres rządów w Kraju Południowo-Zachodnim generał-gubernatorów Aleksandra Dondukowa-Korsakowa i Michaiła Czertkowa był dla społeczności polskiej na prawobrzeżnej Ukrainie okresem wytchnienia po surowych rządach Aleksandra Bezaka. Z jednej strony obaj wielkorządcy kontynuowali (chociaż nie tak konsekwentnie jak poprzednik) walkę z Kościołem katolickim oraz z polskością w kulturze i oświacie, z drugiej pozwolili na wzmocnienie pozycji ekonomicznej polskiego ziemiaństwa w kraju, co skutkowało znaczącym spadkiem tempa zmniejszania się po9lskiego stanu posiadania ziemi. Problemy w polityce zagranicznej i wewnętrznej (wojna rosyjsko-turecka, rozwój rosyjskiego ruchu rewolucyjnego) sprawiły, że kwestia walki z żywiołem polskim przestała być chwilowo priorytetem dla administracji kraju. Pozwoliło to społeczności polskiej okrzepnąć przed kolejną falą działań depolonizacyjnych w następnych latach. W pierwszej części tomu 4 omówiono pokrótce okoliczności w jakich przyszło działać obu naczelnikom kraju, plany odnośnie do prowadzenia działań depolonizacyjnych, ich realizację i skutki. Przedstawiono w niej sytuację na prawobrzeżnej Ukrainie w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Przedstawione zostały też koncepcje prowadzenia polityki rosyjskiej na Ziemiach Zabranych, z uwzględnieniem specyfiki działań planowanych i podjętych wobec guberni południowo-zachodnich oraz działań zmierzających do osłabienia polskiej i wzmocnienia rosyjskiej własności ziemskiej i innych działań depolonizacyjnych. Drugą część publikacji stanowi wybór materiałów źródłowych – notatek, raportów i sprawozdań generałów-gubernatorów i gubernatorów z lat 1869-1881, a także innych dokumentów ilustrujących politykę rosyjską wobec Polaków na tym terenie. Książka skierowana jest przede wszystkim do historyków zajmujących się problematyką historii Ziem Zabranych w XIX wieku. Publikacja w pracy po raz pierwszy wielu unikalnych dokumentów źródłowych sprawi, że będzie ona przydatna również dla historyków ukraińskich czy rosyjskich.