Description

Rozprawa składa się z sześciu rozdziałów. Kryterium ich wyróżnienia stanowiła tematyka twórczości Jana Poszakowskiego. Pierwszy rozdział wprowadza czytelnika w specyfikę badanej epoki. Ponieważ przedstawiany pisarz był jezuitą, w rozdziale tym omówione zostały organizacja, działalność i funkcjonowanie tego zakonu. Szczególną uwagę zwróciłam tu na kwestię edukacji i przejawy działalności aktywnych w tej dziedzinie jezuitów. Omówione zostały przemiany w szkolnictwie jezuickim, odtworzono sieć organizacyjną szkół, działalność teatralną, organizację burs i bractw. Szczególną uwagę zwróciłam na aktywność zakonników w Wielkim Księstwie Litewskim, ponieważ tam pracował interesujący mnie autor. W rozdziale drugim przedstawiono życiorys i działalność Poszakowskiego. Nie było to łatwe zadanie, gdyż niewielka liczba źródeł, które raczej ogólnikowo informują o życiu jezuity, nie pozwoliła na szczegółowe ustalenia. Sam też, pozostawiając swoją krótką i niezawierającą szczegółów z życia prywatnego autobiografię na wstępie dzieła De viris illustribus Provinciae Lithuaniae S. I., nie ułatwił pracy badaczom. Kolejny, obszerniejszy rozdział oddaje historię wyznań reformacyjnych, widzianą oczami Poszakowskiego. Najszerzej zostały omówione tutaj luteranizm i kalwinizm. Dzieje te przedstawił raczej faktograficznie, nie wchodząc bliżej w samą genezę reformacji i nie oceniając doktryny protestanckiej, ponieważ uczynił to dokładniej w swoich pismach polemicznych. W mniejszym stopniu natomiast wypowiadał się o anglikanizmie, jansenizmie czy judaizmie. Czwarty rozdział poświęcono kalendarzom polityczno-historycznym pod względem zawartości i treści przekazywanych tam informacji. Jezuita ten zapoczątkował nowy, prekursorski typ owych wydawnictw, które stały się jednocześnie cennym środkiem edukacji społeczeństwa. W piątym rozdziale skupiono się na innych treściach historycznych, według wzoru zestawienia faktów, jakie interesowały autora. Poszakowski szczególną uwagę zwrócił na historię starożytną, czyniąc to z myślą o młodych, kształcących się pokoleniach. Celem tego rozdziału była też konfrontacja dziejów ukazanych przez autora z ustaleniami późniejszymi. W ostatnim rozdziale przedstawiono pozycję jezuity wśród współczesnych mu historyków. Dla poznania i zrozumienia spuścizny historycznej i teologicznej pisarza, umieszczono ją w kontekście ówczesnych stosunków międzywyznaniowych. Najważniejszym zadaniem było udowodnienie, iż twórczość Poszakowskiego wyróżniała się wśród pisarzy tej epoki, a jego pisarstwo historyczne było zauważane i doceniane przez badaczy tych czasów (Ze Wstępu).