Description

WSTĘP (fragment) Rezydencje przemysłowców tworzą ważny element zabytkowej spuścizny Łodzi z okresu przemysłowego rozwoju w XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Były świadectwem bogactwa i pozycji społecznej ich właścicieli, widomym znakiem ekonomicznego sukcesu i awansu ludzi, którzy swoją karierę zaczynali często od kilku warsztatów tkackich, by w ciągu dziesiątek lat wytężonej pracy dorobić się znacznych majątków. Budowa okazałej willi czy pałacu stawała się wyrazistym tego potwierdzeniem. Było to zgodne z obyczajem ukształtowanej w ciągu XIX wieku nowej klasy społecznej: bogatej burżuazji, do której należeli fabrykanci, kupcy i bankierzy, wznoszący sobie w całej Europie siedziby na wzór arystokratycznych, choć z reguły o mniejszej skali i bardziej funkcjonalne1. Rozmiary i zróżnicowana forma tego typu budowli wyrażały potrzeby oraz upodobania estetyczne właścicieli, a jednocześnie stanowiły znak przynależności do określonego kręgu kulturowego i klasy społecznej. Kształt architektoniczny był również pokazem inwencji twórcy pragnącego zaspokoić oczekiwania swojego klienta i prezentacją jego biegłości w operowaniu bogactwem form stylowych charakterystycznych dla tego czasu. W przypadku Łodzi zrodziło to na przestrzeni ponad stu lat wielką różnorodność rozwiązań, znamiennych dla następujących po sobie w tym czasie konwencji stylowych: późnego klasycyzmu, historyzmu, secesji, wczesnego i dojrzałego modernizmu oraz sztuki art déco. Bogactwu motywów architektonicznych odpowiada bardzo zróżnicowany i prezentujący często wysoki poziom artystyczny wystrój wnętrz. Sprawia to, że łódzkie rezydencje fabrykanckie, czy też szerzej burżuazyjne, tworzą – mimo ubytków i strat będących wynikiem powojennych przekształceń – unikatowy na skalę europejską zespół o wielkiej wartości historycznej i artystycznej. Pierwsze obiekty o charakterze rezydencji wznoszone były przez łódzkich fabrykantów w końcu lat dwudziestych i w latach trzydziestych XIX wieku. Jednak rozkwit tego typu budownictwa przypada na późniejszy okres rozwoju miasta, zwany wielkoprzemysłowym, obejmujący ostatnią ćwierć XIX wieku i początek wieku XX, zamknięty wybuchem I wojny światowej. Z tego czasu pochodzi największa liczba pałaców oraz willi, również te najbardziej efektowne. Znacznie mniej tego rodzaju budowli wzniesiono w latach międzywojennych. Końcową cezurę czasową stanowi data wybuchu II wojny światowej, która zamknęła definitywnie epokę „dawnej” Łodzi i związanego z jej dziejami budownictwa rezydencjonalnego. Wśród rezydencji fabrykanckich istotną grupę tworzą wille – obiekty, którym poświęcona jest niniejsza publikacja: budynki mieszkalne mniejszej skali, położone zazwyczaj pośród ogrodu, o zróżnicowanej architekturze przyciągającej uwagę elegancją i bogactwem form. Są to budowle położone zarówno w centrum miasta, pośród gęstej zabudowy, jak i na jego obrzeżach, czy też na terenach dawniej podmiejskich, a obecnie znajdujących się już w granicach Łodzi. Powstawały one często w pobliżu zabudowań fabrycznych, tworząc charakterystyczne dla przemysłowej Łodzi zespoły fabryczno-rezydencjonalne.