Description

Celem pracy jest próba przeprowadzenia krytyki zewnętrznej i wewnętrznej dzieła Brüggemanna oraz określenie jego miejsca i znaczenia w rozwoju piśmiennictwa w pruskiej części Pomorza Zachodniego oraz jego oddziaływania na kształtowanie się opisów topograficzno-statystycznych innych terytoriów Królestwa Prus. Służyć ma temu przedstawienie genezy dzieła Brüggemanna na tle początków jego działalności jako kapelana nadwornego kościoła świętego Ottona i radcy Konsystorza Ewangelickiego w Szczecinie oraz stosunku władz centralnych i prowincjonalnych, a także stanów do pierwotnej jego koncepcji. Na tym tle rozpatrzony zostanie problem pruskiej tajemnicy państwowej oraz cenzury. Krytykę skorygowanej koncepcji opisu topograficzno-geograficznego pruskiej części Pomorza Zachodniego ułatwiło przedstawienie uwarunkowań i metod jego realizacji, umożliwiając jednocześnie ukazanie szerokiego kręgu współpracowników Brüggemanna, którego lepiej byłoby określić redaktorem niż autorem. Dla krytyki Ausführliche Beschreibung... obu części Pomorza pruskiego bardzo ważna jest nie tylko ich porównawcza analiza, ale również ich recepcja i ocena przez górne warstwy społeczeństwa pomorskiego oraz oświeceniowe nowe mieszczaństwo pruskie, zwłaszcza Berlina, gdyż zbiegły się one w czasie ze śmiercią króla Fryderyka II (1740-1786) oraz zmianą podejścia pruskich władz do tajemnicy urzędowej i państwowej. Okazało się, że w powstałym w latach 1774-1783 i wydanym w latach 1779-1784 dziele nie wykorzystano w pełni ówczesnych możliwości publikowania coraz bogatszych danych statystycznych, tworzonych przez szybko rozwijającą się biurokrację pruską, które stały się impulsem do powstania opisów topograficzno-geograficzno-statystycznych innych prowincji pruskich. Niedostatki Ausführliche Beschreibung... zauważone przez samego autora oraz podniesione przez stany, wreszcie – prawdopodobnie – zabiegi innych osób o opublikowanie statystyk uzupełniających opis Brüggemanna (Johann Friedrich Langner), dalej chęć wykorzystania statystycznych źródeł oraz nowych możliwości ich druku, skłoniły dziejopisa do wydania w latach 1800 i 1806 dwóch obszernych tomów, zatytułowanych Beiträge zu der ausführlichen Beschreibung des Königl. Preußischen Herzogthums Vor- und Hinter-Pommern. Ich prezentacja, krytyka i ocena na tle pruskiego piśmiennictwa topograficzno-statystycznego przełomu XVIII i XIX w. dopełniają zawartość monografii. (Ze Wstępu)