Description

Książka prezentuje rozważania Williama Jamesa (1842–1910) dotyczące szeroko rozumianej filozofii religii. Koncentruje się na problematyce doświadczenia religijnego w ujęciu Jamesa. Główna jej teza brzmi następująco: to nie pragmatyzm i nie pragmatyczna koncepcja prawdy jest tym, co w dziele Jamesa najważniejsze. Na każdym etapie – czy to analizując ludzką świadomość w The Principles of Psychology (1890), czy badając doświadczenie religijne i mistyczne w The Varieties of Religious Experience (1902), czy też konstruując kategorię czystego doświadczenia w ramach swego radykalnego empiryzmu – budowania własnej filozofii James badał rozmaite aspekty natury ludzkiej. Zainteresowanie doświadczeniem religijnym, a nie doktrynami religii wypływa bezpośrednio z jego empiryzmu. Doświadczenie religijne jest dla Jamesa nie tylko wyrazem kontaktu człowieka z transcendencją, jest też sposobem ekspresji natury ludzkiej. Dzięki temu badając różnorodność doświadczeń religijnych mamy możliwość bliższego zbadania ludzkiej natury. Według Jamesa rdzeniem doświadczenia religijnego, jest doświadczenie mistyczne. W doświadczeniu mistycznym ujawniają się najgłębsze pokłady natury ludzkiej. Znaczy to, że obraz świata, jaki dają nam mistycy, jest obrazem niejako „przefiltrowanym” przez owe najgłębsze pokłady natury człowieka i w swych strukturach je wyrażającym. Stanowi odpowiedź mistyków doświadczenia, a jednocześnie wyraz tego, jak pojmują sacrum, oraz tego, jak widzą rolę człowieka w relacji do niego. Za najważniejsze i centralne dla poglądów Jamesa dzieło należy uznać The Varieties of Religious Experience. W nim bowiem z jednej strony doszło w pełni do głosu jego zainteresowanie psychologią, pogłębione od czasu The Principles of Psychology o koncepcję podświadomości i badania nad wyjątkowymi stanami świadomości. Z drugiej strony znajdujemy w nim zastosowanie pragmatycznej koncepcji prawdy, które posłużyło mu do oceny prawdziwości doświadczeń religijnych. Jak wykazuję w książce, jest to najwłaściwsze jego zastosowanie, które dzięki zastosowaniu kategorii skutecznego działania może posłużyć do kategoryzacji zjawisk religijnych. Przywołuję w swej książce współczesne badania nad mistyką, osadzając stanowisko Jamesa w ramach sporów pomiędzy podejściem konstruktywistycznym a koncepcjami universal core. Wskazuję także możliwości interpretacyjne, kryjące się w podejściu Jamesa, omawiając inspirujący wpływ, jaki wywarła jego filozofia czystego doświadczenia na buddyjskiego filozofa Nishidę Kitarō. Książka zainteresuje wszystkich których pociąga filozofia W. Jamesa, jak również filozoficzne koncepcje doświadczenia religijnego i filozofia mistyki.